حسابداری پیمانکاری یکی از مهم‌ترین بخش‌های اجرای یک قرارداد پیمانکاری است. پیمانکاری می تواند به صورت حقیقی یا حقوقی فعالیت کند و قراردادی را با افراد حقیقی و یا حقوقی جهت انجام اموری مانند: تهیه، حمل، نصب، ساخت و… منعقد می کند و مسؤلیت آن را به عهده می گیرد.
می‌توانید در زمینه قرارداد های پیمانکاری، نوشته انواع قراردادهای پیمانکاری را همین الآن بخوانید.
انجام محاسبات دقیق در آن می‌تواند سود و زیان شرکت پیمانکار را در انتهای انجام یک پروژه تعیین کند. اگر حوزه‌ی کاری یک شرکت اخذ پروژه‌های مختلف عمرانی و انجام آن‌ها به‌صورت پیمانکاری باشد، لازم است اسناد و مدارک هر پروژه با ریز جزئیات آن‌ها برای مراجعات بعدی، سازمان‌یافته و مرتب نگهداری و بایگانی شود.
مهم‌ترین موضوع در حسابداری پیمانکاری محاسبه‌ی دقیق مخارج صرف شده برای انجام پروژه و درآمد حاصل از آن است. این محاسبات است که می‌تواند سودآوری پروژه برای شرکت پیمانکار را تعیین نماید.
فرایند حسابداری پیمانکاری کاری دشوار است که شامل وام، صدور صورت‌حساب، هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم و دیگر معاملات معمولی در این صنعت است. همچنین شرایط مالیاتی پیچیده‌ای در این فرایند وجود دارد.
موارد مهم در حسابداری پیمانکاری
برای آن‌که در پایان پروژه سود خالص حاصل از انجام پروژه تعیین شود حسابدار مجموعه موظف است این موارد را در انجام محاسبات خود در نظر بگیرد.
اگر شرکت پیمانکار پیش از اخذ پروژه و قبل از مناقصه‌ی عمومی آن هزینه‌ای را برای کسب اطلاع از مناقصه، تحقیقات اولیه و برآورد هزینه پروژه یا دریافت ساده‌تر مناقصه صرف کرده است، این هزینه باید در محاسبات حسابداری پیمانکاری در نظر گرفته‌شده و از سود نهایی کسر شود.
در حسابداری پیمانکاری تمام مخارج صرف شده در طی قرارداد باید محاسبه شود. این مخارج در سه دسته بندی کلی زیر قرار می‌گیرند :
هزینه‌های مستقیم مانند : دستمزد کارگران، خرید لوازم و مصالح برای کار و استهلاک ماشین‌آلات و ابزار که همگی باید جزءبه‌جزء در محاسبات نهایی لحاظ شوند.
هزینه‌های غیرمستقیم مانند: هزینه‌ی طراحی ماشین‌آلات خاص برای انجام هر بخش از پروژه یا هزینه‌ی کارگاه و تعمیرگاه مرکزی.
هزینه‌های بی‌ارتباط مانند : هزینه‌ی استهلاک ماشین‌آلاتی که در طی پروژه به کار گرفته نشده‌اند یا هزینه‌ی تحقیق و توسعه که معمولاً به‌عنوان بخشی از انباشت پروژه در محاسبات نهایی می‌آیند.
ضمانت‌نامه‌هایی که در طول انجام پروژه توسط کارفرما به پیمانکار داده می‌شوند نیز جزو مهم‌ترین اسناد پیمانکاری بوده و این‌ها نیز باید در دفاتر حسابداری ثبت و درنهایت برای محاسبات نهایی حسابداری پیمانکاری در نظر گرفته شوند.
در یک کسب و کار پیمانکاری، ممکن است انواع پروژه‌ها و مشاغل وجود داشته باشد که طول پروژه و حجم پروژه متفاوت باشد. به همین خاطر، تطبیق دادن دقیق هزینه‌ها با درآمد کاری دشوار است.
به دلیل تعداد معاملاتی که در طول دوره یک پروژه رخ می‌دهد، هزینه‌یابی شغل یک کار ضروری در حسابداری است. هزینه‌یابی شغل به معنی تخصیص تمام هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم و درآمد به هر شغل مربوطه است.
هزینه‌یابی شغل نه‌تنها آماده‌سازی مالیاتی برای حسابداران را تسهیل می‌کند بلکه اطلاعات دقیق در مورد سودآوری یک قرارداد فراهم می‌کند. اساساً، هزینه‌یابی شغل فوق‌العاده کارآمد است و یک گام ضروری برای کمک به پیگیری درآمد و هزینه در سراسر هر پروژه پیمانکاری است.
روش‌های حسابداری پیمانکاری
برای حسابداری پیمانکاری دو روش کلی وجود دارد و شرکت‌ها بسته به شرایط پروژه از یکی از این دو روش استفاده می‌کنند.
روش حسابداری پیمانکاری بر اساس درصد پیشرفت کار
روش حسابداری پیمانکاری بعد از تکمیل پروژه
روش درصد پیشرفت کار در حسابداری پیمانکاری
طبق استاندارد های حسابداری ایران و استانداردهای بین المللی حسابداری، روش درصد پیشرفت کار را با رعایت ضوابط مقرر می توان بکار گرفت. در روش درصد پیشرفت کار ، درآمد، هزینه و سود ناخالص پیمان به تدریج ، به تناسب پیشرفت پیمان در پایان هر دوره مالی اندازه گیری و شناسایی می شود. در این روش سود ناخالص نهایی بر اساس پیش‌بینی هزینه‌هایی که پروژه در ادامه خواهد داشت محاسبه میشود.
جهت حسابداری قراردادهای بلندمدت پیمانکاری طبق روش درصد پیشرفت کار، هزینه ها و صورت وضعیت های تاییدشده در طول اجرای طرح به ترتیب در حساب پیمان در جریان ساخت و حساب کار گواهی شده (صورت وضعیت های پیشرفت کارها) ثبت می شود.
حساب پیمان در جریان ساخت، به مانند حساب کار در جریان ساخت در روش هزینه یابی سفارش کار است با این تفاوت که سود ناخالص پیمان در هردوره مالی نیز به مخارج اجرای طرح اضافه می شود. درنتیجه، باقیمانده این حساب در پایان دوره مالی به ارزش خالص بازیافتنی (بهای تمام شده بعلاوه سودناخالص) گزارش میگردد.
حساب کار گواهی شده همانند حساب درآمد تحقق نیافته است که مانده بستانکار دارد. در زمان تهیه صورتهای مالی، مانده حساب پیمان در جریان ساخت وحساب کار گواهی شده هر قرارداد جداگانه از یکدیگر کسر و نتیجه جزو دارایی جاری یا بدهی جاری در ترازنامه ثبت می شود.
منطق کاربرد روش درصد پیشرفت کار در این است که کارفرما و پیمانکار مطابق با قرارداد، تعهدات الزام آوری را قبول کرده اند. پیمانکار مسئولیت کامل اجرای عملیات موضوع پیمان را پذیرفته است و کارفرما متعهد است که در آخر هرماه صورت وضعیت کلیه کارهایی را که انجام یافته است براساس نرخ های مورد توافق به پیمانکار پرداخت کند. بنابراین در جریان پیشرفت کار فروش بتدریج واقع میشود، در نتیجه درآمد و هزینه نیز باید به همین نحو بررسی شود.
مزیت اصلی روش درصد پیشرفت کار این است که درآمد متناسب با پیشرفت عملیات بررسی و با مخارج واقع شده برای رسیدن به همان مرحله محاسبه می شود، یعنی مطابقت هزینه و درآمد هر دوره به نحوی صحیح انجام می گیرد. اما در مقابل ریسک اشتباه در برآورد را به همراه دارد.
به همین دلیل تا زمانی که نسبت به سودآوری کل پیمان اطمینانی وجود نداشته باشد منظور داشتن سود در صورتهای مالی مورد نخواهد داشت و کاربرد روش درصد پیشرفت کار صحیح نیست.
روش تکمیل قرارداد
در روش کار تکمیل شده درآمد و سود ناخالص پیمان پس از بررسی زمانی شناسایی می شود که تمام پیمان یا بخش عمده ای از آن تکمیل و صرفا کارهای جزیی باقیمانده باشد که این خود، مزیت اصلی این روش محصوب می شود.
برای حسابداری قراردادهای بلندمدت پیمانکاری طبق این روش، هزینه ها و صورت وضعیتهای تاییدشده در طول اجرای طرح همانند روش قبل، به ترتیب در حساب پیمان در جریان ساخت و حساب کار گواهی شده ثبت شده اما شناسایی سود تا زمانی که پیمان تکمیل نشده است عقب می افتد.
دراین روش خطر شناسایی سودهایی که ممکن است کسب نشود به حداقل میرسد.
در این روش درآمدی که در هر دوره مالی گزارش میشود، میزان کار انجام شده طی آن دوره را برروی پیمانها منعکس نمیکند که اشکال اساسی روش کار تکمیل شده است.
یعنی اگر چند پروژه بزرگ همزمان در یک دوره مالی تکمیل شود و در دوره های قبل پروژه ای به اتمام نرسیده باشد و یا در دوره های بعد تکمیل نشود با وجود ثبات نسبی اعمال انجام شده میزان سودی که گزارش می شود و سودی که به سهامداران تعلق میگیرد نادرست خواهد بود. همچنین اگر سود چندین ساله پیمان در یک سال به حساب منظور شود شرکت پیمانکاری مشمول ضریب مالیاتی بالاتری خواهد بود.
در این روش، درآمدها تا اتمام پروژه در صورتهای مالی گزارش نمی‌شود. این روش برای قراردادهای کوتاه‌مدت کمتر از دو سال مناسب است و یک سود ناخالص متوسط را به همراه دارد.
همچنین این روش مناسب پیمانکارانی است که ترجیح می‌دهند مالیات خود را به تاخیر اندازند. بااین‌حال، می‌توان هزینه مواد حاصل از منابع اختصاص داده شده را بدون باز کردن یک حساب دفتر کل هزینه در قرارداد گنجاند. این نوع هزینه‌ها تا زمانی که به‌طور کامل در پروژه مورد استفاده قرار گیرند دارایی محسوب می‌شوند و پس از پایان کار کسر می‌گردند.
همان‌طور که از عنوان این روش از حسابداری پیدا است در این روش تمامی محاسبات سود و زیان بعد از تکمیل نهایی پروژه یا بعد از اتمام بخش اعظمی از آن انجام میشود. خوبی این روش در آن است که نیاز به‌پیش بینی هزینه‌های احتمالی وارد بر پروژه در آن دخیل نیست و همه‌ی محاسبات طبق اسناد موجود انجام میشود.
شاید اشکالی که به این روش وارد باشد این است که محاسبه‌ی یک جای سود خالص نهایی یک پروژه باعث وارد شدن بار مالیاتی زیادی بر شرکت پیمانکار میشود.