یکی از موارد مهمی که اکثر حسابداران نوپا به راحتی از کنار آن عبور میکنند و گمان می کنند که ارزش چندانی برای یادگیری ندارد “اصول و مفروضات حسابداری”می باشد، در صورتی که در اکثر مصاحبات یکی از سوالات مهم و کاربردی که مدیران از فردی که به عنوان حسابدار میخواهد مشغول بکار شود این است که دو مورد از اصول یا مفروضات حسابداری را نام ببرید و استفاده از این دو اصل در گزارشگری مالی نیز بسیار حائز اهمیت می باشد.
مفروضات حسابداری منشا و شالوده اصول حسابداری و مبنای تهیه و تنظیم صورت های مالی واحد های اقتصادی را تشکیل می دهند. هر کدام از مفروضات حسابداری می تواند منشا یک یا چند اصل حسابداری باشد. فرضهای اولیهای که بنیان استانداردهای حسابداری، اصول حسابداری و روشهای حسابداری را شکل میدهند، ” مفروضات حسابداری” می گویند. این مفروضات شامل: فرض تفکیک شخصیت، فرض دوره زمانی، فرض تداوم فعالیت، فرض تعهدی، فرض واحد اندازهگیری می باشد.
1- فرض تفکیک شخصیت
فرض تفکیک شخصیت یکی از اساسی ترین مفروضات حسابداری می باشد، زیرا این فرض بین واحد تجاری و مالکیت آن مرزی قائل می شود. بر اساس این فرض، جهت مقاصد حسابداری و گزارشهای مالی برای هر موسسه، شخصیتی مستقل از مالک (مالکان) آن و همچنین مستقل از سایر موسسات موجود در جامعه در نظر گرفته می شود. این شخصیت حقوقی می تواند علاوه بر دارایی، بدهی و هزینه تعهد و درآمد نیز تحصیل نماید.
برمبنای این فرض، مطالبات و دیون شخصی صاحبان واحد تجاری به اشخاص ثالث، جزء منابع و تعهدات واحد تجاری محسوب نمیگردد. اگر چه در شرکتهایی تضامنی و موسسات انفرادی با اینکه شخصیت شرکت یا موسسه مستقل از شخصیت مالک یا مالکان آن می باشد اما از نظر قانونی این تفکیک وجود ندارد و بستانکاران اینگونه موسسات می توانند طلب خود را از داراییهای موسسه یا اموال شخصی صاحبان سرمایه وصول نمایند.
۲- فرض تداوم فعالیت
در حسابداری فرض بر این است که یک واحد تجاری به فعالیت اقتصادی خود برای آینده نامعلوم ادامه خواهد داد، مگر اینکه شواهد مستندی بر عدم تداوم فعالیت (توقف فعالیت) وجود داشته باشد.
فرض تداوم فعالیت بدان معنی نیست که موسسه دارای عمر نامحدود است، بلکه حاکی از آن است که موسسه برای یک دوره زمانی کافی برای اجرای عملیات، انجام قراردادها و ایفای تعهدات خود، دوام و بقا خواهد داشت. براساس این فرض است که مبالغ پرداختی در یک دوره مالی کلاً به حساب هزینه منظور نمی شود، بلکه بخشی از این پرداخت ها تحت عناوین مختلف دارایی به سال های بعد منتقل می گردد. بعلاوه، طبقه بندی دارایی ها و بدهی ها به جاری و بلند مدت (غیرجاری) بر این فرض مبتنی است .
اگر فرض تداوم فعالیت حاکم نباشد، تمایز بین اقلام جاری و بلند مدت (غیرمجازی) اهمیت خود را از دست می دهد. ثبت دارایی ها به بهای تمام شده نیز بر اساس فرض تداوم فعالیت صورت می پذیرد. اگر موسسه در حال تسویه یا فروش باشد، فرض تداوم فعالیت و اصل بهای تمام شده برای تهیه صورت های مالی مصداق ندارد و اقلام صورت های مالی به ارزش های جاری (بازار) در صورت های مالی منعکس می شوند .
۳- فرض دوره مالی
با توجه به اینکه نتایج واقعی عملیات هر موسسه را فقط می‌توان در پایان اجرای عملیات آن و پس از وصول مطالبات، فروش دارایی ها و اجرای تعهدات و پرداخت بدهی ها به طور دقیق و قطعی تعیین کرد؛ لذا استفاده کنندگان از اطلاعات مالی نمی‌توانند برای دریافت اطلاعات تا آن زمان تامل کنند. بنابراین، عمر طولانی یک موسسه به دوره‌های زمانی مساوی کوتاه تر که معمولا یک ساله است تقسیم می‌شود و برای هر دوره گزارشهای مالی جداگانه‌ای ارائه می‌شود. به این دوره های زمانی اصطلاحا “دوره مالی ” یا “دوره حسابداری ” می گویند. دوره مالي ممكن است سه ماهه ، شش ماهه يا يك ساله باشد. هر دوره مالي را كه دوازده ماه طول بكشد اصطلاحا “سال مالی”می گویند. انطباق سال مالی با سال تقویمی اجباری و الزامی نیست. مثلاً در ایران الزامی نیست که سال مالی از اول فروردین ماه شروع و به پایان اسفند ماه ختم شود. بهتر است سال مالی به نحوی انتخاب شود که پایان آن مصادف با دوران پایین ترین سطح فعالیت موسسه طی سال باشد . زیرا در این صورت قسمت حسابداری فرصت مناسبی را برای تکمیل عملیات حسابداری لازم در پایان سال مالی پیدا می کند.
يكي از نتايج پذيرش فرض دوره مالي ، بوجود آوردن وي‍ژگي قابليت مقايسه صورتهاي مالي مي باشد، زيرا بدين ترتيب مي توان نتايج يك دوره مالي را با نتايج دوره هاي قبل و يا با نتايج شركتهاي مشابه در آن صنعت مقايسه نمود و بدين طريق ارزيابي هاي لازم را انجام داد.
۴- فرض یا مبنای تعهدی
فرض تعهدی یکی از زیربنائی ترین و مهمترین مفروضات حسابداری است و در واقع، توسعه و گسترش حسابداری تا حد زیادی مدیون این فرض است . براساس فرض تعهدی درآمدها به محض تحقق و هزینه ها به محض تحمیل، بدون توجه به زمان دریافت و پرداخت وجه نقد مربوطه، شناسایی و ثبت می شوند . اغلب در متون حسابداری بجای عبارت فرض تعهدی از عبارت مبنای تعهدی استفاده می شود . مبنای تعهدی در مقابل مبنای نقدی قرار دارد. در مبنای نقدی هر دریافت وجهی توسط شرکت که از ناحیه صاحبان شرکت یا وام دهندگان نباشد به عنوان درآمد و هر پرداخت وجهی توسط شرکت که به اشخاصی غیر از صاحبان شرکت یا وام دهندگان صورت پذیرد به عنوان هزینه تلقی می شود.
این فرض به این معنی است که اگر بطور مثال کالایی فروخته شد و مالکیت آن کالا به واسطه انتقال فیزیکی آن به خریدار منتقل گردید، حتی اگر وجه آن نقدا دریافت نشده باشد به عنوان درآمد شناسایی و ثبت می شود و اگر هزینه ای اتفاق افتاد بطور مثال وصول فیش برق جهت هزینه برق مصرفی حتی اگر وجه آن پرداخت نگردد به عنوان هزینه شناسایی و در دفاتر ثبت می گردد.
۵ – فرض واحد پول ( واحد اندازه گیری )
فرض واحد پول در مفروضات حسابداری به این معنی است که آثار و نتایج کلیه معاملات و عملیات مالی موسسه باید برحسب پول، اندازه گیری و گزارش شود. از آن جا که پول وسیله مبادله و مقیاس مشترک اندازه گیری ارزش در کلیه مبادلات اقتصادی است، در حسابداری نیز معاملات و عملیات مالی و رویدادهای دارای اثر مالی بر حسب واحد پول به عنوان مقیاس مشترک، اندازه گیری و گزارش می شود. به عبارت دیگر، کلیه مبادلاتی که توسط حسابداران در دفاتر یا صورتهای مالی منعکس می گردد، معرف حجم یا مقدار نمی باشد بلکه تنها بهای آن را نشان می دهند. بطور کلی وقایعی که با پول اندازه گیری نمی شوند و فاقد جنبه مالی می باشند در دفاتر و صورت حسابها منعکس نمی شوند و در یادداشتهای همراه ترازنامه درج می گردند.
مسئله ای که وجود دارد این است که، پول به عنوان یک واحد اندازه گیری (برای مبادلات اقتصادی)، ارزش ثابتی ندارد و در طول زمان ارزش آن در نوسان و تغییر می باشد و این زمان نیست که موجب تغییر ارزش پول می گردد بلکه اثر رویدادهای اقتصادی چنین تغییراتی را به دنبال خود بوجود می آورند. بنابراین پول مانند دیگر واحد های اندازه گیری از ثبات خاصی برخوردار نیست و این امر مخصوصا در سالهای اخیر بحث های زیادی را مطرح نموده است به همین دلیل برای جبران این مشکل، تجدید ارزیابی دارایی ها بطور ادواری مجاز می باشد.