انواع مرخصی‌ در قانون کار

یکی از مهم ترین مسائلی که هر کارمند و کارگر مجموعه های دولتی و خصوصی با آن مواجه است، نحوه استفاده از مرخصی‌ های قانون کار و شیوه اجرای آن‌ها است.
مرخصی در واقع حق قانونی هر فرد شاغل است که برای وی در ترک کار برای روزهای غیر تعطیل در نظر گرفته شده است.

البته فقط در مورد اشخاصی صدق می کند که به کاری اشتغال دارند و حق بیمه دریافت می نمایند. کسانی که به صورت روزمزد یا ساعتی کار می کنند، مشمول قانون استفاده از مرخصی‌ نمی شوند.دسته ای از افراد هم هستند که به صورت پاره وقت و مشاوره ای با کارفرما توافق کرده اند.

این افراد بسته به تعداد روزهای توافق شده در ماه و این که برای روزهای حضورشان بیمه پرداخت می شود یا خیر هم وضعیت مرخصی متفاوتی خواهند داشت.
گاهی پیش آمده است که افراد برای انجام کاری نیاز ضروری به گرفتن مرخصی دارند اما با مخالفت کارفرمای خود مواجه می‌شوند؛ در حالی که برابر قانون گرفتن مرخصی حق بدیهی و طبیعی هر فرد در طول ایام کار به شمار می‌رود.

در قانون روش های متفاوتی جهت استفاده از مرخصی برای کارکنان وجود دارد که به انواع مرخصی‌ استحقاقی با حقوق از نوع ساعتی و روزانه، مرخصی های قانون کار  بدون حقوق مانند مرخصی استعلاجی و مرخصی زایمان، ازدواج، فوت اقوام درجه یک مانند پدر و… و … در ادارات دولتی و خصوصی تقسیم می شود. در ادامه با انواع مرخصی آشنا می شویم.

انواع مرخصی‌ در قانون کار

مرخصی قانون کار‌ یکی از حقوق قانونی کارکنان و کارگران هست و نحوه استفاده و شرایط استفاده از مرخصی‌ ها نیازمند آگاهی از قانون کار و انواع مرخصی های قانونی می باشد.
تقریبا همه ما مرخصی استحقاقی را می شناسیم ولی با سایر مرخصی ها آشنایی کافی نداریم و با توجه به شرایط کار حسابدارها و ضرورت آگاهی و اطلاع شما کارکنان با انواع مرخصی ها قصد داریم تا انواع مرخصی های پیش بینی شده در قانون کار را برشمرده و تعریف هرکدام از آنها را ارائه کنیم:

مرخصی استحقاقی:

مرخصی سالانه یا استحقاقی، روزهایی در ماه است که فرد می تواند در محل کار حاضر نشود بدون آنکه از حقوق آن مقداری کسر گردد. هر شخص می تواند در ماه 2 روز و نیم، یعنی در کل 30 روز با احتساب 4 جمعه در سال، مرخصی بگیرد.

تنها 9 روز از این 30 روز با احتساب 4 جمعه را می توان برای سال بعد ذخیره کرد و سال بعد از آن استفاده کرد. البته این مسئله به سلیقه و نظر کارفرما نیز بستگی دارد.
برخی از کارفرمایان حاضرند در ازای کار، مبلغ مربوط به مرخصی را در پایان هر شش ماه یا یک سال به کارگر بپردازند و برخی مایلند کارگر از مرخصی خود استفاده کند وگرنه حق مرخصی خود را به جز 9 روز از دست می دهند.

اگر کارگر در روزهایی که به دلیل بین التعطیلی، تعطیل رسمی تلقی می شود، روز قبل و یا بعد از آن را مرخصی گرفت روزهای بین التعطیلی نیز به عنوان مرخصی‌ استحقاقی محاسبه می شود. به این مرخصی ها مرخصی بین التعطیلی می گویند.

اگر کارگری فوت کند، در کنار محاسبۀ حقوق عقب مانده ی فرد و دیگر طلب های او، تعداد مرخصی های او نیز محاسبه و به ورثه تقدیم می شود.
البته این در صورتی است که کارگر روز ذخیره داشته باشد وگرنه مبلغی برای این مسئله به ورثه داده نمی شود. همچنین اگر فرد بازنشسته، از کار افتاده باشد یا کارگاه تعطیل شود، باید تمامی مرخصی ها و دیگر مزایای او محاسبه شده و به او پرداخت شود.

بعضی از شغل ها مانند پست های فشار قوی یا کار در کوره های ذوب بسیار سخت و زیان آور است و شامل مزایای سختی کار می شود. برخی از شغل ها نیز با توجه به درخواست کارفرما یا کارگر از طرف سازمان تأمین اجتماعی یا اداره کار بررسی می شود و سختی کار آن تعیین و یا رد می شود. در شغل های سخت و آسیب زا مرخصی برای افراد بیشتر است به این صورت که این افراد ماهانه 3 روز در ماه و 5 هفته در سال مرخصی دارند که باید در پایان هر شش ماه از آن استفاده کنند.

نکات مهمی که در مورد مرخصی‌ های قانون کار استحقاقی باید بدانید:

روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد استکارگران علاوه بر تمام تعطیلات رسمی کشور، یک روز دیگر هم تعطیلند و آن تعطیلی ۱۱ اردیبهشت، روز کارگر است که کارفرمایان نباید در این روز کارگران را به خدمت بگیرند یا وادار به کار کنند. ضمن آنکه حقوق و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل کارگر باید محاسبه شود.
سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی‌ محسوب نخواهد شد.

برای کار کمتر از یکسال مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه می شود.

کارگر تنها می تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید، در صورت تنظیم مرخصی کارگران (سه ماه آخر هر سال برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار)در روزهای سال امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران وجود دارد.
در صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی های باقیمانده به کارگر تعلق نمی گیرد.

کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد بر اساس میانگین کارمزد در روزهای کارکرد آخرین ماه را دارند.

مرخصی‌ قانون کار  استعلاجی

مرخصی استعلاجی مرخصی‌ بدون حقوق است ولی با تأیید سازمان تامین اجتماعی، هم از غرامت دستمزد بهره مند می گردد و هم مرخصی مزبور جزء سوابق کار و بازنشستگی کارگر محسوب می شود.
این مرخصی مخصوص زمانیست که کارگر بیمار باشد و با توجه به تشخیص پزشک زمان بندی می شود و پزشک نیز بهبود کامل فرد را در نظر می گیرد. مرخصی های استعلاجی پس از تائید پزشک معتمد باید به تائید مسئول واحد محل خدمت کارگر برسد.

کارگر موظف است ۲۴ ساعت قبل مرخصی خود را به مسئول مربوطه اعلام نماید مرخصی استعلاجی نیز در کارت مرخصی ثبت و سوابق در پرونده پرسنلی نگهداری می شود.

همین الآن بخوانید : بایگانی پرونده پرسنلی

مرخصی استعلاجی به هر میزان که باشد از کارکرد ماهیانه در گواهی کار کسر و جهت دریافت غرامت ایام بیماری توسط شرکت به سازمان تأمین اجتماعی ارجاع می گردد. در این نوع مرخصی فرد 75 درصد از حقوق روزانه ی خود را بدون اضافه کاری دریافت می کند.

برای شناخت بهتر مفهوم اضافه کاری، همین الآن روی  اضافه کاری در قانون کار کلیک کنید.

بیمار پس از این که بهبود پیدا کرد باید با مدارک پزشکی به دفتر سازمان تأمین اجتماعی برود و با ارائه ی مدارک، 75 درصد حقوق خود را بگیرد. مرخصی استعلاجی همچنین به حوادث ناشی از کار نیز تعلق می گیرد. در این صورت کارفرما و بیمه باید 100 درصد حقوق و مزایای کارگر را تا ایام مرخصی واریز کنند.

در قانون کار هیچ محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کار پیش بینی نشده و به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد، امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد؛ منتها این نوع مرخصی اعم از کوتاه مدت یا بلندمدت تابع ضوابط و مقررات قانون تامین اجتماعی است، به نحوی که مدت مرخصی استعلاجی باید توسط پزشک معتمد و معالج و یا کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی تایید شود تا هم جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران به شمار آید و هم مشمول پرداخت غرامت و دستمزد شود.

مرخصی استعلاجی در صورتی که در هر نوبت کمتر از 7 روز باشد یا در طول سال کمتر از 15 روز باشد تایید پزشک معالج برای آن کافی است. در صورتی که مدت استراحت از 15 روز فراتر برود باید برای مرخصی از 15 تا 60 روز باید مورد تایید پزشک معتمد سازمان قرار بگیرد. برای مدت های بیشتر از 60 روز نیز باید مرخصی استعلاجی به تایید شورای پزشکی تامین اجتماعی برسد.

نکته: سقف مرخصی استعلاجی چهار ماه است ولی اگر پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی تائید کنند و مرخصی به یک سال برسد و بیماری صعب الاعلاج باشد کارگر را بازنشسته می‌کنند.

مرخصی ساعتی در قانون کار

مرخصی ساعتی بخشی از مرخصی استحقاقی است که به صورت روزانه استفاده می شود نحوه محاسبه مرخصی آن از مرخصی استحقاقی کسر می شود.
مرخصی ساعتی در مؤسسات و کارگاه ها و با توجه به نظر کارفرما متفاوت است.

در برخی شرکت ها ۲ ساعت و بر خی دیگر تا ۶ ساعت در روز هم مجاز است اما در هر صورت جمع مرخصی های ساعتی زمانی که به ۸ ساعت برسد، یک روز مرخصی محسوب می شود. افراد معمولا در صورت وجود کارهای خیلی ضروری یا کارهای اداری که نیاز به مراجعه صبح دارد از این نوع تعطیلی کاری استفاده می‌کنند.

نکته دیگر اینکه اگر در شرکتی افراد ساعات کاری روز پنجشنبه را موظف باشند در طول هفته پر کنند و به صورت توافقی پنجشنبه تعطیل باشد بنابراین استفاده از مرخصی استحقاقی در طول هفته نیابد بیشتر از مجموع ساعات کاری موظفی گردد و اگر میزان مرخصی ساعتی بیشتر از کل مرخصی استحقاقی در طول ماه شود در واقع حکم مرخصی بدون حقوق و کسر از کار را خواهد داشت و کارفرما می‌تواند برای آن ساعت بیمه هم پرداخت نکند.

مرخصی بدون حقوق

برخی از مرخصی ها در قانون کار بدون حقوق هستند. مدت این نوع مرخصی حداکثر ۲ سال است و در طول این مدت، قرارداد کار به حال تعلیق در می ‌آید و پس از مرخصی، کارگر به کار سابق خود باز می‌گردد. این نوع مرخصی باید با تأیید کتبی کارفرما همراه باشد.

موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل تحصیل، انجام سفر‌های طولانی، امور شخصی، گرفتاری ‌های خانوادگی، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی برای کار جدید است. مرخصی بدون حقوق حداکثر 2 سال است که در صورت استفاده از مرخصی تحصیلی، به مدت 2 سال دیگر قابل تمدید است.

در این مرخصی‌ قانون کار حقوق و مزایایی به شخص از جمله حقوق ماهانه ، بیمه ، عیدی و سنوات و بن و سایر موارد تعلق نمیگیرد و فقط طبق توافق شخص می تواند پس از پایان مدت مرخصی به کار خود برگردد.

چنانچه کارگر استحقاقی نداشته باشد و از طرفی نیاز به مرخصی داشته باشد مجاز است با موافقت مسئول ذیربط از مرخصی بدون حقوق استفاده نماید و سقف استفاده از آن در طول سال، یک ماه است.
نکته: مرخصی‌ قانون کار  “حج واجب” نیز در زمره مرخصی های بدون حقوق است. این مرخصی به مدت یک ماه و فقط برای یک بار قابل استفاده است و فرد شاغل باید حداقل ۳۰ روز مرخصی استحقاقی ذخیره داشته باشد و اگر نداشته باشد مرخصی حج وی بدون حقوق محاسبه می شود و برای این یک ماه حقوق و مزایایی به شخص شاغل تعلق نمی گیرد. البته در این مورد نیز باید درخواست به کارفرما ارائه شود و موافقت وی اخذ شود.

مرخصی‌ قانون کار ازدواج و مرخصی فوت

برای حمایت عاطفی از اشخاص آسیب دیده یا افرادی که ازدواج می کنند، 3 روز مرخصی هم برای این اشخاص در نظر گرفته است . این سه روز مرخصی برای ازدواج خود شخص و یا فوت بستگان درجه یک (همسر، پدر، مادر و فرزندان) تعلق میگیرد.

مرخصی ازدواج و مرخصی فوت هر دو با مرخصی استحقاقی تفاوت دارند و به طور جداگانه محاسبه می شوند. طبق قانون شخص از همه حقوق و مزایای قانونی خود برخوردار بوده و جزو روزهای کاری وی محسوب میشود . ضمن دریافت حقوق خود به صورت کامل سایر مزایای قانونی هم در پایان سال مثل عیدی ، سنوات و غیره هم برای این سه روز محاسبه و پرداخت میشود .

مرخصی زایمان

مرخصی زایمان یکی از انواع مرخصی با حقوق تلقی می شود. این مرخصی مخصوص ایام بارداری و شیر دهی مادر بوده و البته در قانون فعلی مدتی هم برای پدر مرخصی با این عنوان در نظر گرفته شده است این نوع مرخصی حداکثر ۶ ماه است و خانم ها می توانند قبل و یا بعد از زایمان از ان استفاده کنند یعنی می توانند بخشی از آن را در ماههای پایانی بارداری و بخشی دیگر را بعد از زایمان استفاده کنند و حقوق و مزایا هم به آن تعلق میگیرد .

خانم ها پس از اتمام دوران مرخصی باید به سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده و برای دریافت حق و حقوق خود اقدام نمایند . ضمن آنکه کارفرما اجازه اخراج شخص را نداشته و موظف است پس از پایان مرخصی وی را به کار برگرداند مگر انکه خود فرد تمایلی به بازگشت نداشته باشد و این مدت با تائید سازمان تأمین اجتماعی جزء سوابق خدمت وی محسوب می‌شود. .

مرخصی پاس شیر در قانون کار

براساس ماده ۶ قانون  کار ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. لازم به ذکر است که این زمان می‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری در نظر رفته شود. ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو هستند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند.

مرخصی‌های استفاده نشده چیست؟

براساس ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالیانه خود را ذخیره کند و اگر شخصی در طول سال از استفاده نکند، می‌تواند کل مبلغ مربوط به انواع مرخصی خود را از شرکت دریافت نماید، اما اگر بخواهد می‌تواند ۹ روز آن را ذخیره کند و مابقی آن باید در پایان سال به کارگر پرداخت شود. براساس قانون مدیریت خدمات کشوری کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف ۱۵ روز هستند.

مرخصی های استفاده نشده

براساس ماده ۶۶ قانون کار ، کارگر نمی تواند بیش از ۹ روز از مرخصی‌ سالیانه خود را ذخیره کند و اگر شخصی در طول سال از استفاده نکند، می تواند کل مبلغ مربوط به مرخصی خود را از شرکت دریافت نماید، اما اگر بخواهد می تواند ۹ روز آن را ذخیره کند و مابقی آن باید در پایان سال به کارگر پرداخت شود. براساس قانون مدیریت خدمات کشوری کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف ۱۵ روز هستند.
به طور کلی نحوه استفاده از تعطیلی های کاری و جزییات قانونی آن باید مورد توجه همه کارفرمایان باشد چه کارگر از این حقوق مطلع باشد و چه مطلع نباشد، باید از طرف کارفرما رعایت شود.
در صورتیکه کارفرما به هر دلیلی این حقوق را رعایت نکند کارگر و فرد شاغل می توانند به اداره کار شکایت کرده و با ارائه اسناد و مدارک کارکرد خود در آن شرکت در صورت اثبات ادعا کارفرما موظف به پرداخت حق و حقوق آن خواهد شد.

از آنجا که، مرخصی همواره می تواند به عنوان یک عامل تشویقی برای کارمندان محسوب شود لذا همکاری کارفرمایان با آن ها برای استفاده از مرخصی در این زمینه راهگشاست. در هر حال رفتن کارمندان به مرخصی سبب افزایش انرژی و روحیه ی آن ها می شود و قادر خواهند بود با خلاقیت بیشتری مسائل و موضوعات مربوطه را پیش ببرند.

پیشنهاد مطالعه : نحوه‌ ی محاسبه مانده مرخصی